W dniach 24–26 października miała miejsce w Politechnice Lubelskiej kolejna międzynarodowa konferencja „IT in Cultural Heritage (IT-CH’2023)„, która jest organizowana cyklicznie od 2018 roku (na przemiennie w Polsce i Uzbekistanie). Uczestnikami konferencji byli goście z różnych ośrodków naukowych i uniwersyteckich w Uzbekistanie: Academy of Science Uzbekistan, National University of Uzbekistan – Tashkent, Samarkand State University, Urgench State University, Chirchik State Pedagogical University, Center for Contemporary History of Uzbekistan – Tashkent, Samarkand International University of Tourism and Cultural Heritage „Silk Road”, Tashkent State University of Oriental Studies, Tashkent State Transport University, ośrodków muzealnych: Registan Ensemble, Samarkand, Shakhrisabz State Museum-Reserve i urzędów centralnych: Center for increasing the social activity of students and puplis under the ministry of higher education, science and innovation of the Republic of Uzbekistan, a także z University of Cyprus, oraz Katolickego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Otwarcia konferencji dokonali: prorektor ds. Nauki Prof. dr hab. inż. Wojciech Franus, dziekan Wydziału Elektrotechniki i Informatyki dr hab. inż. Paweł Węgierek, prof. uczelni oraz kierownik Katedry Informatyki dr hab. Tomasz Zientarski, prof. uczelni.
Interdyscyplinarna konferencja łączy informatyków i przedstawicieli nauk technicznych z humanistami reprezentującymi zarówno historyków, historyków sztuki, muzeologów, jak i językoznawców. Obszar zainteresowań naukowych konferencji wpisuje się doskonale w coraz bardziej rozwijany nurt humanistyki cyfrowej, cyfrowej historii, cyfrowej historii sztuki, cyfrowej archeologii, czy cyfrowej turystyki. Na konferencję zgłoszono 53 wystąpienia naukowe (w tym 37 spoza Politechniki Lubelskiej), z których 33 zostało zaprezentowanych podczas 6. sesji plenarnych (24 i 25 października), a pozostałe w sesji on-line w dniu następnym. Zaprezentowane wystąpienia można pogrupować w kilka wiodących tematów.
“Silk Road” jako miejsce spotkania ludzi, kultur, religii i naukowców
Ta tematyka była poruszana w wielu wystąpieniach prelegentów, przede wszystkim z Uzbekistanu (dr A. Mullaev, prof. M. Hashimova, prof. D. Mukhamedova, prof. U. Abdullaev, dr S. Jumaeva, U. Urunkhodjaev) w aspekcie historycznym, materialnym i kulturowym. „Silk Road” to wciąż przestrzeń spotkania ludzi reprezentujących różne kultury, narody i profesje. Świadczy o tym realizacja wspólnego projektu przez naukowców z Katedry Informatyki Politechniki Lubelskiej z czterema uniwersytetami z Uzbekistanu – projekt „3D Digital Silk Road” o czy mówiła w swoim wystąpieniu kierownik projektu dr inż. Elżbieta Miłosz. Prelegenci zwracali uwagę na konieczność cyfryzacji obiektów dziedzictwa materialnego i niematerialnego (np. tańce) oraz na problemy właściwego tworzenia wystaw i prezentowania artefaktów muzealnych.
Zagrożenia dziedzictwa kulturowego i współczesne metody jego dokumentowania
Świat wojen, konfliktów zbrojnych i zamieszek, które w ostatnim czasie pojawiły się w Europie i jej otoczeniu zostały syntetycznie opisane przez prof. J. Montusiewicz (Syria, Górski Karabach, Naddniestrze, Kosowo, Liban, Ukraina, Izrael, Białoruś, Cypr). Z tego powodu pojawia się bezpośrednie zagrożenie dla obiektów materialnego dziedzictwa kulturowego, które powinno być jak najszybciej zdigitalizowane w technologii 3D. Pewnym racjonalnym rozwiązaniem tego problemu jest wykorzystanie metod fotogrametrii bliskiego zasięgu (naziemnej i powietrznej), która bazuje na wykonywaniu serii bardzo wielu zdjęć jednego obiektu wykonywanych z różnych perspektyw. Zwrócono uwagę, że w tworzeniu bazy takich zdjęć pomocne mogą być fotografie wykonywane przez rzesze turystów, które umieszczane są na różnego rodzaju portalach społecznościowych i stronach internetowych. Rozwój narzędzi AI będą w przyszłości przydatne do sortowania milionów zdjęć i ich tematycznej akwizycji.
Prof. M. Miłosz w swoich wystąpieniach, na przykładzie polskich kościołów w Chicago w USA, przedstawił problematykę wpływu zmian demograficznych na status tych obiektów i ich degradację. Desakralizacja dotychczasowych kościołów skutkuje ich sprzedażą, rozbiórką, przebudową i zmianą ich funkcji, co nieuchronnie prowadzi do utraty materialnego dziedzictwa narodowego społeczności polskiej. Przedstawiono modele 3D kościoła św. Wojciecha (skanowanego podczas 2. ekspedycji naukowej projektu prowadzonego przez Fundację ECCC z Lublina), które udało się wykonać w ostatniej chwili – dwa dni później nastąpił demontaż zabytkowych witraży i rzeźb.
Dr K. Żyła zaprezentował tą problematykę na przykładzie drewnianych cerkwi rumuńskich pochodzących z okresu XVII i XVIII w., które pracownicy Katedry Informatyki skanowali podczas wyprawy naukowej w 2022 r. Obiekty te są opuszczane z dwóch głównych powodów: wyludnienie wsi znajdujących się głęboko w dolinach górskich oraz z powodu wybudowania nowych murowanych cerkwi we wsiach znajdujących się na głównych szlakach komunikacyjnych. Obiekty drewniane stają się magazynami i niszczeją z upływem czasu.
IT w edukacji i popularyzacji dziedzictwa kulturowego
Istotnym zagadnieniem podejmowanym wielokrotnie przez uczestników dotyczył budowania kadry nauczycielskiej, która będzie w stanie podołać wyzwaniom nowoczesnego szkolnictwa (prof. B. Eshchanov, dr I. Abdurakhmon, dr M. Dilfuza). Wprowadzenie znajomości komputerowych technologii 3D (skanowanie, modelowanie, rekonstrukcja, druk, tworzenie cyfrowych wystaw i VR) to narzędzia szkoły przyszłości. Nie zabrakło też tematów, które łączą Polskę i Uzbekistan: S. Ibragimov opowiadał o obecności polskich (Mikołaj Kopernik i Jan Heweliusz) i uzbeckich (Uług Beg) astronomów w muzeach Samarkandy, zaś J. Warakomski zaprezentował wykorzystanie automatycznego tłumaczenia na język tadżycki i uzbecki opowiadania Ksawerego Pruszyńskiego „Trębacz z Samarkandy”, które zostało napisane w 1942 r., gdy w Uzbekistanie stacjonowali żołnierze Polskie Armii na Wschodzie formowanej przez gen. Władysława Andersa. Sposób popularyzacji zarówno technologii 3D jak i kultury uzbeckiej przedstawił prof. J. Montusiewicz omawiając zorganizowane warsztaty dla dzieci dotyczące drukowania tkanin przy wykorzystaniu kopii tradycyjnych uzbeckich stempli podczas XIX Lubelskiego Festiwalu Nauki. Dr R. Nargiza przedstawiła perspektywy rozwoju tzw. turystyki cyfrowej, której główną zaletą jest przeciwdziałanie wykluczeniu ekonomicznemu i społecznemu z powodu różnego typu niepełnosprawności.
Zastosowanie technologie 3D w tworzeniu modeli cyfrowych
Rozwój różnorodnych komputerowych technologii 3D w obszarze urządzeń, oprogramowania oraz sprzętu obliczeniowego zostały zaprezentowane między innymi przez dra J. Kęsika – naziemna fotogrametria bliskiego zasięgu na przykładzie generowania cyfrowych modeli 3D dzwonu oraz Piety (Chicago, USA). S. Skulimowski prezentował technologie VR przy tworzeniu cyfrowych wystaw, badaniu kulturowych kompetencji oraz promocji dziedzictwa kulturowego, dr M. Badurowicz zaprezentował zastosowanie hybrydowego podejścia do generowania realistycznych cyfrowych modeli 3D przy wykorzystaniu skanów 3D i fotogrametrii lotniczej na przykładzie drewnianego kościoła z XVIII w. znajdującego się w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, zaś dr P. Powroźnik opisywał wykorzystanie technologii montion capture do akwizycji danych tańców regionalnych pochodzących z greckiej części Cypru. Przedstawiciele Uzbekistanu: dr A. Safarov, T. Boltaev, R. Kayumov, dr M. Buzrukov oraz N. Khushvakov prezentowali aspekty techniczne i organizacyjne skanowania obiektów okresu Timuridów (XIV–XVII w.) meczetów i mauzoleów w Samarkandzie, pozostałości pałacu Amira Timura i jego miasta w Shakhrisabz, czy obiektów archeologicznych.
Metody udostępniania obiektów dziedzictwa kulturowego
Ważną tematyką podejmowaną na konferencji były prezentacje dotyczące nowoczesnych metod udostępniania obiektów dziedzictwa kulturowego, które można zastosować w muzealnictwie. Tradycyjne muzea udostępniają swoje artefakty zazwyczaj umieszczane w zamkniętych gablotach. Współcześnie dąży się do sytuacji, aby w muzeach wybrane obiekty, albo ich kopie można było dotknąć. Dr S. Korga zaprezentował, na przykładzie kopii naczynia na wodę z XII w. pochodzące z wykopalisk miasta Afrasyab w Uzbekistanie, metodę tworzenia obiektu, który został dostosowany do potrzeb osób niewidomych. W powierzchnie naczynia, na etapie cyfrowego modelu 3D uzyskanego po skanowaniu oryginalnego naczynia, zostały wkomponowane podpisy w alfabecie Braile’a. Dr M. Barszcz przedstawił metody modelowania 3D obiektów architektonicznych i ich skalowania przed drukiem 3D, tak aby rozmiary obiektów zapewniały osobom niewidomym możliwość rozpoznania kształtów elementów dekoracyjnych znajdujących się na ich powierzchni. Dr K. Dziedzic przedstawił problemy dotyczące redukcji siatki modeli cyfrowych, a tym samym zmniejszenia ich rozmiarów, aby nadawały się do prezentacji na portalach internetowych i w cyfrowych muzeach.
