W dniach 28–29 czerwca 2024 r. grupa pracowników Katedry Informatyki prof. Jerzy Montusiewicz, prof. Marek Miłosz, dr Elżbieta Miłosz oraz Jerzy Warakomski przeprowadziła kwerendę terenową drewnianej architektury cerkiewnej na terenie Roztocza Południowego. Prace w terenie zostały poprzedzone przez wykonanie kwerendy bibliotecznej, kwerendy internetowej, a także przeprowadzenie kilku rozmów z osobami, które są specjalistami w tym zakresie. Zdobycie bieżących informacji o stanie obiektów, o ich dostępności, przynależności do lokalnych struktur parafialnych, administracyjnych lub muzealnych umożliwi w przyszłości zaplanowanie wykonania skanowania 3D wybranych obiektów. Odwiedzone obiekty sakralne przynależały pierwotnie do cerkwi greckokatolickiej. Grekokatolicy, zwani również unitami, to tacy chrześcijanie, którzy w obrębie Rzeczypospolitej Obojga Narodów przystąpili w 1596 roku do Unii Brzeskiej. Oznaczało to, że przyjęli zwierzchnictwo Papieża, zachowując sprawowanie liturgii w obrządku wschodnim. Na obszarze Roztocza Południowego historia tych cerkwi w PRL, po akcji Wisła w 1947 r. czyli przesiedleniu Rusinów/Ukraińców na ziemie zachodnie przebiegała wg dwóch scenariuszy. Gdy we wsi nie było kościoła, to służyły katolikom, gdy był to zamieniano je na magazyny powstałych PGR-ów. W latach 90. XX w., wspólnoty katolickie z reguły wybudowały nowe większe, murowane kościoły, pozostawiając drewniane cerkwie bez należytej opieki. Wiele z nich uległo degradacji, niektóre z nich zostały w XXI w. przejęte przez powstające muzea.
Starannie zaplanowana trasa umożliwiła odwiedzenie 10 cerkwi drewnianych, 2 cerkwi murowanych i 1 synagogi, a także kilku starych unickich cmentarzy.
Odwiedzone obiekty to:
- cerkiew filialna pw. św. Michała Archanioła pochodząca z 1719 r. we wsi Moszczanica,
- cerkiew parafialna pw. św. Dymitra pochodząca z 1842 r. we wsi Cewków,
- cerkiew parafialna pw. św. Dymitra pochodząca z 1904 r. we wsi Dzików Stary, murowana, we wnętrzu obiektu kręcono sceny z obozu w Kozielsku w filmie „Post mortem. Opowieść katyńska” A. Wajdy (we wnętrzu scenografia z planu filmowego),
- ruiny synagogi z przełomu XIX/XX wieku (murowana) we wsi Dzików Stary,
- cerkiew parafialna pw. św. Dymitra pochodząca z 1843 r. we wsi Ułazów,
- cerkiew parafialna pw. Narodzenia NMP pochodząca z 1813 r. we wsi Kowalówka,
- cerkiew parafialna pw. Opieki NMP pochodząca z 1586 r. we wsi Gorajec, najstarsza cerkiew drewniana na terenie Polski,
- cerkiew parafialna pw. Opieki NMP pochodząca z 1888 r. we wsi Chotylub,
- cerkiew filialna pw. św. Paraskewy pochodząca z 1713 r. we wsi Nowe Brusno,
- zespół cerkiewny w Radrużu, cerkwiew pw. św. Paraskewy z końca XVI w.,
- cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy z 1931 r. we wsi Radruż,
- cerkiew parafialna pw. św. Jerzego z 1910 r., murowana we wsi Werchrata,
- cerkiew filialna pw. Opieki NMP pochodząca z 1755 r. we wsi Wola Wielka,
- cmentarz parafialny we wsi Nowe Brusno,
- krzyże na pamiątkę zniesienia pańszczyzna z 1863 r. we wsi Dąbrówka,
- cmentarz we wsi Radruż,
- cmentarz żołnierzy austriackich, polegli w latach 1914–1918 we wsi Werchrata.
Bezpośrednim impulsem do realizacji kwerendy było rozmyślne spalenie XVII wiecznego drewnianego kościoła pw. św. Heleny w Nowym Sączu wraz z zabytkowym wyposażeniem w dniu 16 czerwca 2024 r. (https://www.rmf24.pl/regiony/zakopane/news-pozar-zabytkowego-kosciola-w-nowym-saczu-podpalacz-zatrzyman,nId,7594050#crp_state=1).
