W dniu 16 października 2018 roku w Politechnice Lubelskiej odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa „Technologie informatyczne w zarządzaniu dziedzictwem kulturowym/IT in Cultural Heritage Management (IT-CHM)” zorganizowana przez Instytut Informatyki Politechniki Lubelskiej, Muzeum Zamoyskich w Koz1ówce i Oddział Lubelski Polskiego Towarzystwa Informatycznego. Konferencja została objęta patronatem honorowym przez JM Rektora Politechniki Lubelskiej prof. dr. hab. inż. Piotra Kacejko, a takie Marszałka Województwa Lubelskiego, Lubelskie Towarzystwo Naukowe i „Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego”.
Konferencja miała na celu przekazanie wiedzy na temat wykorzystania technologii informatycznych w zarządzaniu w obszarze dziedzictwa kulturowego, pogłębienie kontaktów polskich muzealników z przedstawicielami samarkandzkich muzeów oraz dyskusje lubelskich środowisk muzealnych i archeologicznych z przedstawicielami z Samarkandy.
Zarządzanie materialnymi dobrami dziedzictwa kulturowego obejmuje wiele różnych składników: archiwizacje artefaktów muzealnych i obiektów architektonicznych w technologii 2D, a od niedawna 3D, gromadzenie danych, przetwarzanie, a następnie ich udostępnianie. Wydawałoby się, że uzyskanie cyfrowego zapisu obiektów dziedzictwa kulturowego definitywnie załatwia sprawę ich archiwizacji. Niestety tak nie jest, Z powodu nieustannego rozwoju technologii komputerowych okazuje się, Ze zmieniają się wersje systemów operacyjnych, firmy tworzące oprogramowania Są przejmowane przez konkurentów, a ich produkty nie Są rozwijane i tracą wsparcie programistyczne, przez co stają się niekompatybilne ze wspó1czesnymi systemami komputerowymi, Stare formaty zapisu danych i nośniki do ich przechowywania przestają być obsługiwane przez najnowsze oprogramowanie i zestawy komputerowe, co powoduje, że istnieje konieczność nieustannego kopiowania danych na nowsze rozwiązania, ponieważ np., we wspó1czesnych laptopach nie montuje się od wielu lat takich czytników, jak dyskietki czy płyty CD. Referaty dotyczyły omówienia istniejących systemów IT, standardów i oprogramowania umożliwiającego zarządzanie wybranymi obszarami dziedzictwa kulturowego oraz w muzealnictwie na przykładzie Muzeum Zamoyskich w Kozłówce. Goście z Samarkandy zaprezentowali specyfikę swoich muzeów-mauzoleów wraz z omówieniem zbiorów tam przechowywanych z uwzględnieniem technik komputerowych dotychczas wykorzystywanych. Registan Ansamble to zespół trzech ogromnych medres usytuowanych wokół placu o rozmiarze piłkarskiego boiska. Medresy to szkoły koraniczne, z których najstarsza pochodzi z początku XV wieku, zaś dwie pozostałe z wieku XVII. Ściany zewnętrzne i wewnętrzne tych budowli, stanowiące główną wizytówkę Samarkandy, pokryte są tysiącami metrów kwadratowych mozaik. Wewnątrz obiektów znajdują się liczne warsztaty rzemieślnicze, w których współcześni artyści tworzą kilimy, dywany, obiekty z drewna i z metalu, zdobienia na glinianych naczyniach i miniatury malarskie, wszystko to na oczach zwiedzających/ stosując tradycyjne technologie i wzornictwo mieszkańców Uzbekistanu. Gur-e Amir Mausoleum to ogromny meczet, w którym pochowany jest największy władca tego rejonu – Tamerlan, znany chrześcijańskiej Gruzji z licznych najazdów, Mirzo Ulugbek Museum poświęcone jest wybitnemu astronomowi żyjącemu w I połowie XV wieku, który był kolejnym władcą tej części Azji Centralnej i zarazem wnukiem Tamerlana. Z ogromnego obserwatorium astronomicznego (budynek w kształcie walca o średnicy 46 m i wysokości około 30 m) zachowała się jego podziemna część wraz z sekstansem, którego promień wynosił blisko 41 m. Afrasiab Museum gromadzi zbiory archeologiczne pochodzące z wykopalisk obejmujących blisko 200 ha terenu dawnego miasta o tej samej nazwie zniszczonego na początku XIII wieku przez Mongołów. Na specjalną uwagę zasługują unikalne pałacowe freski z okresu Ikhszidów z VII-VIII wieku. Wiele muzealnych eksponatów było skanowanych przez pracowników Instytutu Informatyki podczas wypraw naukowych w latach 2017-2018 i doczekały się cyfrowych modeli 3D. W Khodja Doniyor Mausoleum znajduje się, jak głosi tradycja, grób biblijnego proroka Daniela, który jest wspólnym dziedzictwem trzech monoteistycznych religii: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.
Przedstawiono efekty dwóch wypraw Politechniki Lubelskiej do Azji Centralnej, w celu trójwymiarowej archiwizacji artefaktów z kolekcji zbiorów muzealnych przy wykorzystaniu technologii „reverse engineering” – skanery na światło strukturalne: Artec Eva i Artec Spider pozwalające pozyskiwać dane z dokładnością od 0,05 mm i przechwytywać informacje o teksturach skanowanych obiektów oraz skanowania 3D dużych obiektów architektonicznych przy użyciu laserowego skanera Faro Focus X330 0 zasięgu do 330 m. Ponadto zaprezentowano praktyczne zastosowanie technologii wirtualnej rzeczywistości (V R) na przykładzie przygotowanych dookólnych panoram 3D przedstawiających Registan, pozostałości obserwatorium Ulugh Bega i mauzoleum Tamerlana, a także wymodelowaną wraz z wyposażeniem hudżrę, czyli pokój uczniów medresy.
Zreferowano również prace wykopaliskowe na obszarze pomiędzy ul. Lubartowską i Świętoduską w Lublinie (obszar skweru dawnych „Arkad”), zrealizowane w sezonie 2017 przez firmę „Archee” ze zwróceniem także uwagi na zastosowane komputerowe technologie 3D do archiwizowania stanu wykopalisk, Prowadzone wykopaliska odkryły stanowiska otwartego osadnictwa słowiańskiego z okresu wczesnego średniowiecza (VIII-X w.) – reprezentowane przez jamy oraz półziemianki (12 chat/ ziemianek z paleniskami i z licznymi fragmentami naczyń ceramicznych); późne średniowiecze (poł. XIV – II poł. XVI w.) – związane z reliktami domostw wzniesionych w technice szachulcowej, z towarzyszącymi im jamami gospodarczymi, a także okres nowożytny (XVI-XVII w.) – reprezentowany przez relikty murowanej piwnicy oraz współczesność (XIX-XX w.) – związane z brukowanym targiem i niemieckim bunkrem z II wojny światowej.
Goście z Uzbekistanu przedstawili także zagadnienia dotyczące historycznego dziedzictwa Jedwabnego Szlaku na przykładzie Samarkandy z możliwością przygotowania w przyszłości cyfrowej ekspozycji dostępnej w Internecie, wykorzystującej modele 3D przygotowane przez pracowników laboratorium Lab 3D Instytutu Informatyki. Ostatni referat dotyczył niematerialnego dziedzictwa kulturowego, tj. badania losów Polaków deportowanych do Uzbekistanu w czasie II wojny światowej.
Konferencja ta jest widocznym świadectwem, że w Politechnice Lubelskiej prowadzi się badania multidyscyplinarne, a nawet między-dziedzinowe, które łączą środowiska związane z kulturą, muzealnictwem i archeologią z naukami technicznymi. Jest to także istotny wkład Politechniki Lubelskiej w tzw. 3. misję uniwersytetów, czyli wkład uczelni wyższych w rozwój społeczeństwa w Polsce i na świecie.
Biuletyn Informacyjny LTN, nr 108-109/2018; Jerzy Montusiewicz